معرفی شهر باستانی تون (فردوس) و جاذبه های گردشگری آن

شهرستان فردوس واقع در شمال غربی استان خراسان جنوبی بین ۳۳ درجه و ۲۱ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۱دقیقه عرض شمالی و ۵۷ درجه و ۳۳ دقیقه تا ۵۸ درجه و ۲۸ دقیقه طول شرقی واقع شده است . این شهرستان از شمال با شهرستان بردسکن از شرق با شهرستان گناباد، از جنوب باشهرستان سرایان و از غرب با شهرستان طبس و بشرویه محدود می شود ، مساحت شهرستان۵۱۰۰/۵۶ کیلومتر مربع و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۲۹۳ متر است ، جمعیت آن ۴۱۶۲۶ نفر(سرشماری آبان ماه ۹۰) ،نوع اقلیم منطقه گرم و خشک و پوشش گیاهی آن استپی تنک می باشد. این شهرستان در فاصله ۱۹۷ کیلومتری بیرجند (مرکز استان) قرار دارد .

مسائل نژادی و قومی:

مردم شهرستان فردوس از نژاد آریایی بوده اند . ریشه زبان مردم شهرستان فارسی سامانی می باشد.

.

جغرافیای طبیعی:
– رشته کوهها: سیاه کوه که ابتدا وانتهای آن از شهرستان بجستان تا شهرستان نهبندان کشیده شده است.
– منطقه حفاظت شده: منطقه حفاظت شده‌ی مظفری با مساحت ۹۲۸۰۸ هکتار که در ۵۰ کیلومتری شمال غربی شهر فردوس واقع شده است.
– پناهگاه ها: پناهگاه پیشنهادی کفترکوه زیستگاه گونه حمایت شده آهو و نزدیک به شهر فردوس ( حدود ۵ کیلو متری جنوب شرقی شهر فردوس).
– کوه ها و تنگل ها: کوه ها و تنگل های واقع در مسیر فردوس – گناباد (مناطق شرقی شهرستان) موسوم به کلات ، تنگل های بیدسکان ، امرودکان و لجنو و کوه رباط شور در مجاورت منطقه مظفری.
– دره ها: دره های شهرستان از شمال غربی به جنوب شرقی : دره انارستانک ،خانیک ، امرودکان ، خرو ، ظهر و مهوید می باشد.

موقعیت جغرافیایی:
شهرستان فردوس واقع در شمال غربی استان خراسان جنوبی بین ۳۳ درجه و ۲۱ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۲۱ دقیقه عرض شمالی و ۵۷ درجه و ۳۳ دقیقه تا ۵۸ درجه و ۲۸ دقیقه طول شرقی واقع شده است ۰این شهرستان از شمال با شهرستان گناباد(فاصله۴۸ کیلومتر)،از غرب با شهرستان بشرویه(۹۵ کیلومتر)،از جنوب با شهرستان طبس(۱۷۵ کیلومتر) و از شرق با شهرستان سرایان(۳۵ کیلومتر ) همجوار است ، مساحت شهرستان ۵۶/۵۱۰۰کیلومتر مربع است.

.

.

ویژگی های اقلیمی
شهرستان فردوس بین دو رشته کوه کم ارتفاع کلات و کوه سیاه و کوه زول در شرق و کوه شتری طبس در مغرب واقع شده است این ناحیه به علت مجاورت با کویر مرکزی و لوت دارای آب و هوائی صحرائی و خشک است و به دو بخش آب و هوائی کوهستانی(شمالی )و دشت( جنوبی ) تفکیک می شود بخش کوهستانی که در شمال و شمال شرق شهرستان و شهرهای فردوس و اسلامیه تقریبا دراین ناحیه قراردارد دارای تابستان های نسبتا معتدل با درجه حرارت متوسط روزانه در دی ماه بین ۵ تا ۱۰ درجه سانتی گراد است.
بارندگی در نواحی کوهستانی شهرستان بیش از دشت است و بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلی متر بارندگی سالانه دارد و اکثر ریزش ها در تابستان و بهار انجام می گیرد ، شهر فردوس چون در دامنه ی کوههای کلات واقع شده دارای آب و هوای نسبتا معتدلی است.
در تابستان شبها به علت جریان هوای سرد کوهستان به طرف کویر به نسبت خنک می شود .مقدار بارندگی شهرستان فردوس کم است و قنات های این منطقه کم آب هستند به همین جهت کشاورزان با ایجاد بندهای خاکی در مسیر سیلاب های بهاری مقدار زیادی از این آبها را در بندسارها ذخیره می کنند با نفوذ آب در زمین حوضه ی رسوبی آن می توانند زراعت کنند معمولا دراین گونه بندسارها خربزه و هندوانه می کارند ، معروف ترین این مسیل ها [مسیل چین چه ] است که حدود ۹۰ کیلومتر طول دارد و از کنار شهر فردوس می گذرد ، مسیل برون و سرخ آبی از دیگر مسیل های نسبتا مهم فردوس است که حدود ۱۵۰ کیلومتر طول دارد و دارای حوضه ی آبگیر وسعیی است.
در حوزه ی آبریز دشت فردوس مقداری مسیل از ارتفاعات مشرق حوزه شروع می شوند و سیلابشان را به دشت هدایت می کنند بخشی از سیلاب این مسیل ها به ویژه در بندسارهائی که توسط کشاورزان در ابتدای دشت احداث شده نفوذ کرده و سفره ی آب زیرزمینی را تقویت می نمایند مانند کال بلده ، برون.
حداکثر عمق چاهها ۲۷۰ متر و متوسط عمق ۱۵۰ متر وحداکثر دبی لحظه ای ۴۸ لیتر در ثانیه و متوسط دبی لحظه ای چاهها ۱۵ لیتر در ثانیه گزارش شده است ، حداکثر دبی لحظه ای قنات ها ۸۵ لیتر در ثانیه و متوسط دبی لحظه ای ۸ لیتر در ثانیه می باشد ، حداکثر دبی لحظه ای چشمه ها ۳۵ لیتر در ثانیه و متوسط دبی لحظه ای ۱۰ لیتر در ثانیه گزارش شده است.

.

.

زمین شناسی
منطقه ی فردوس یکی از واحدهای اصلی وعمده ای است که به شکل مثلث در مرکز ایران قرار دارد و جزو بزرگترین و پیچیده ترین واحدهای زمین شناسی به شمار می رود در این واحد قدیمی ترین سنگ های دگرگون شده ( پرکامبرین ) تا آتشفشان های فعال و نیمه فعال امروزی وجود دارد در واقع این منطقه را می توان محل قدیمی ترین قاره در ایران محسوب داشت که حوادث زمین شناسی فراوانی به خود دیده است . سازندهای زمین شناسی موجود در منطقه به طور کامل امتداد شمال غربی ، جنوبی شرقی دارند ، اثرات حرکات کوه زائی وتکتونیکی مختلف در اغلب بخش های این منطقه قابل مشاهده است. دگرشیبی زاویه ای و فرسایش ، فقدان رسوبگذاری گسل خوردگی ، فعالیت های ولگانیکی و چین خوردگی جلوه هائی از حرکات کوه زائی و فعالیت تکتونیکی بوده و در بخش های مختلف منطقه مورد مطالعه دیده می شود.
محدوده سنی نهشته های موجود در منطقه از پرکامبرین تا عصر حاضر است ، بخش عمده ای از سنگ های دگرگونی در شمال و شمال شرقی منطقه دیده می شوند ، سنگ های رسوبی پرکامبرین و پالئوزوئیک.
خاک شناسی
خاک های منطقه مورد مطالعه به طور عمده دارای منشاء آهکی می باشند که در مناطق کوهستانی به صورت کم عمق و همراه با سنگ ریزه در اراضی تپه ماهوری و دشت های دامنه ای به صورت نیمه عمیق تا عمیق با بافت متوسط تا سنگین گسترش دارند .
رسوب های تبخیری موجود در منطقه نیز منشاء خاک های شور با بافت سنگین و زهکشی نامناسب هستند که در اراضی پست و دشــت های سیــلابی و بعضی موارد دشت های دامنه ای گسترش یافته اند.
پوشش گیاهی
با توجه به میزان بارش کم ،‌درجه حرارت بالا و مساعد نبودن جنس خاک و سایر شرایط طبیعی و جغرافیائی در شهرستان فردوس امکان رویش درختان موجود نیست و آنچه هم وجود داشته براثر عدم توجه از بین رفته وباعث گسترش شنزارها و کویرها گردیده است .دراستان خراسان حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد شنزارها و مناطق کویری تشکیل شده اند که سهم شنزارها در حدود ۳ میلیون هکتار است که غالبا در نواحی جنوبی استان قرارداشته و میزان فعالیت آنها به لحاظ شدت و ضعف متفاوت است ، پوشش گیاهی شهرستان از نوع استپی است که برحسب میزان رطوبت تغییر می کند واین پوشش در قسمت های شمالی و مرتفع انبوه بوده و تبدیل به مراتع می شود.
مهم ترین گیاهان استپی شهرستان عبارتند از : خارشتر ، گون ، گز ، قیچ ، تاغ ، تریخ ، اسپند و شورکده که اغلب از گیاهان سازگار به شوری ( هالوفیتی ) می باشد.
ویژگی عمده ی تمامی این ناحیه ، تنک بودن پوشش گیاهی آن است که به ندرت بیش از یک سوم خاک را می پوشاند در بین گیاهان که به طور طبیعی رشد می کنند گیاهانی که مصرف داروئی دارند در منطقه یافت می شود که بعضی از این گیاهان عبارتند از ختمی ، بادیان ( رازیانه ) ترنجبین ، زرشک ، زیره ، خارخشت ، شوید ، کلپوره ، کاسنی ، بارهنگ و…

منطقه نمونه گردشگری تون
شهر تاریخی تون با توجه به قدمت و آثار شاخصی که در خود جای داده است پتانسیل بسیار مناسبی جهت جذب گردشگر محسوب می شود. که در سفراول ریاست محترم جمهور به شهرستان فردوس به عنوان منطقه نمونه گردشگری تصویب گردید. همچنین برای مدیریت بهتر این محوطه تاریخی و رسیدگی به امور پژوهش و مرمت آن از سوی هیات محترم دولت پایگاه پژوهشی شهر تاریخی تون نیز مصوب گردیده است .